പ്ലാറ്റ്‌ഫോം കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ് : ഡിജിറ്റല്‍ കൊള്ളയുടെ സഹകരണബദല്‍

 

സഹകരണ വകുപ്പ് കേരളത്തില്‍ ഊബര്‍ മാതൃകയില്‍ ഓണ്‍ലൈന്‍ ടാക്‌സി സേവനം ഏര്‍പ്പെടുത്താന്‍ പോവുകയാണ്. ‘ ഡിജിറ്റല്‍ ഡെമോക്രസി ‘ എന്ന മുദ്രാവാക്യവുമായി മുന്നോട്ടുപോവുന്ന പ്ലാറ്റ്‌ഫോം കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ് എന്ന ആശയത്തിലൂന്നിയാണ് ഈ ഓണ്‍ലൈന്‍ ടാക്‌സി തുടങ്ങുന്നത്. ഒട്ടേറെ രാജ്യങ്ങളില്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ വിജയകരമായി നടക്കുന്നുണ്ട്. കേരളത്തില്‍ ഏറെ സാധ്യതയുള്ള സഹകരണ മാതൃകയാണ് പ്ലാറ്റ്‌ഫോം കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ്.

‘ഇത് എല്ലാം മാറ്റുന്നു ‘ ( This Changes Everything ) എന്ന പുസ്തകത്തില്‍ നവോമി ക്ലെയ്ന്‍ ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ട പഴയ ഫാക്ടറികള്‍ ഏറ്റെടുത്തു സഹകരണ സംഘങ്ങളാക്കിയ അര്‍ജന്റീനയിലെ തൊഴിലാളികളെക്കുറിച്ചുള്ള ഡോക്യുമെന്ററിക്കായി അവര്‍ക്കിടയില്‍ രണ്ടു വര്‍ഷം ജീവിച്ച അനുഭവം വിവരിക്കുന്നുണ്ട്. 2001 ലെ സാമ്പത്തിക പ്രതിസന്ധിയിലാണു തൊഴിലാളികള്‍ ഫാക്ടറികള്‍ ഏറ്റെടുത്തത്. സാമൂഹിക പ്രവര്‍ത്തക കൂടിയായ കാനഡക്കാരി നവോമി ക്ലെയ്‌നിന്റെ ‘ഏറ്റെടുക്കല്‍’ ( The Take ) എന്ന ഡോക്യുമെന്ററി പൂട്ടിപ്പോയ വാഹന പാര്‍ട്‌സ് ഫാക്ടറിയെ തൊഴിലാളികള്‍ വിജയകരമായ സഹകരണസംരംഭമാക്കുന്ന കഥയാണ് പറയുന്നത്. തൊഴിലാളികള്‍ വലിയ റിസ്‌ക്കാണ് എടുത്തത്. എങ്കിലും, അതു നന്നായി നടക്കുന്നു. അര്‍ജന്റീനയില്‍ ഇങ്ങനെ തൊഴിലാളികള്‍ സഹകരണാടിസ്ഥാനത്തില്‍ നടത്തുന്ന നൂറുകണക്കിനു ഫാക്ടറികളുണ്ട്. മിക്കവയും വിജയവുമാണ്.

ഇത്തരം വിജയങ്ങളെ ഡിജിറ്റല്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം അധിഷ്ഠിതമാക്കിയാല്‍ അത് പ്ലാറ്റ്‌ഫോം മുതലാളിത്തത്തിന് ബദലായ സഹകരണ മാതൃകയാവുമെന്നു ചൂണ്ടിക്കാണിക്കപ്പെടുന്നു. ഇതാണു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണതത്വത്തിന്റെ ( Platform Co-operativism ) പ്രസക്തി. ആപ്പ് അധിഷ്ഠിതവും തൊഴിലാളി ഉടമസ്ഥതയിലുള്ളതുമായ അധ്വാന ബ്രോക്കറേജിലൂടെ ഇടനിലക്കാരില്ലാതെ തൊഴിലാളികള്‍ക്ക് അധ്വാനം വിനിമയം ചെയ്യാന്‍ കഴിയുന്ന മാനുഷികമായ ബിസിനസ് പരികല്‍പന. വിപണിയെ നിരാകരിക്കാതെത്തന്നെ തൊഴിലാളികള്‍ക്കു സമതുലിതമായ ആനുകൂല്യങ്ങളും ആത്മാര്‍ഥമായ പങ്കുവയ്പുമുള്ള സംരംഭങ്ങള്‍. സഹകരണ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ളതും ജനാധിപത്യപരവുമായ ബിസിനസ് രൂപമാണു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘം. കമ്പ്യൂട്ടിംഗ് പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സ്ഥാപിച്ച് വെബ്‌സൈറ്റിന്റെയും മൊബൈല്‍ ആപ്പിന്റെയും പ്രോട്ടോകോളിന്റെയും സഹായത്തോടെ സാധനങ്ങളും സേവനങ്ങളും വില്‍ക്കുന്നു എന്നതാണു സവിശേഷത. സംരംഭകമൂലധന സാമ്പത്തിക പിന്‍ബലമുള്ള പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകള്‍ക്കു ബദലാണിവ. അത്തരം പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളില്‍നിന്നു വ്യത്യസ്തമായി, ആശ്രയിക്കുന്നവര്‍ തന്നെ ഉടമകളാവുകയും അവരാല്‍ത്തന്നെ ഭരിക്കപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നവയാണു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍. തൊഴിലാളികളും ഉപയോക്താക്കളും മറ്റു വിധത്തില്‍ പ്രസ്തുത ബിസിനസുമായി ബന്ധമുള്ളവരുമായിരിക്കും ഉടമകളും നടത്തിപ്പുകാരും എന്നര്‍ഥം.

ഡിജിറ്റല്‍ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയ്ക്കാണ് ഇപ്പോള്‍ ലോകത്തു പ്രാമുഖ്യം. ഡിജിറ്റല്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളിലധിഷ്ഠിതമായ ബിസിനസ് മാതൃകയാണു മേധാവിത്വം നേടുന്നത്. എന്നാല്‍, സാങ്കേതികവിദ്യ ആരുടെയും കുത്തകയല്ല. ആപ്പില്‍ അധിഷ്ഠിതമാണ് ഊബറിന്റെ വിജയം. എന്നാല്‍, ഇത്തരമൊരു സോഫ്റ്റ്‌വേര്‍ വികസിപ്പിക്കുന്നതു മന്ത്രവിദ്യയൊന്നുമല്ലെന്നു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണത്തിന്റെ വക്താക്കള്‍ ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു. തൊഴിലാളിസഹകരണസംഘങ്ങള്‍ക്കും സാങ്കേതിക വിദഗ്ധരെക്കൊണ്ട് ഇത്തരം സ്വയംപര്യാപ്ത പ്രോഗ്രാമുകള്‍ മൊബൈല്‍ ഫോണുകള്‍ക്കായി രൂപകല്‍പന ചെയ്യിക്കാവുന്നതേയുള്ളൂ. നൂതനമായ റൈഡ് റെന്റല്‍ സോഫ്റ്റ്‌വേറുകള്‍ വഴി തൊഴിലാളി സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ക്കു ടാക്‌സി സര്‍വീസുകള്‍ എളുപ്പം നടത്താം. കുട്ടികളെ നോക്കല്‍ വരെയുള്ള ജോലികള്‍ ഇത്തരം സംഘങ്ങള്‍ ഇങ്ങനെ നടത്തുന്നുമുണ്ട്. ഊബറിന്റെയും ഒലയുടെയുമൊക്കെ സാങ്കേതികവിദ്യ അനനുകരണീയമൊന്നുമല്ല. അവയുടെതിനെക്കാള്‍ മികച്ച ആപ്പ് രൂപപ്പെടുത്താനുമാവും. ഓപ്പണ്‍ സോഴ്‌സ് സോഫ്റ്റ്‌വേര്‍ ഉപയോഗിച്ചാണു മിക്കവയുടെയും പ്രവര്‍ത്തനം.

രണ്ടറ്റവും കൂട്ടിമുട്ടിക്കാന്‍ ഡിജിറ്റല്‍ യജമാനന്‍മാരുടെ അടിമകളായി കഴിയുന്ന സ്ഥിതിയില്‍നിന്ന് തൊഴിലാളികള്‍ തന്നെ ആ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളുടെ നിയന്ത്രണം ഏറ്റെടുത്തുകൊണ്ടുള്ള മോചനം – ഇങ്ങനെയാണ് ന്യൂയോര്‍ക്കിലെ ന്യൂ സ്‌കൂള്‍ പ്രൊഫസറായ ട്രെബോര്‍ ഷോള്‍സ് പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണത്തെ വിഭാവന ചെയ്യുന്നത്. താഴെത്തട്ടില്‍നിന്നുള്ള, സ്വയംസംഘടിതമായ ഒരു ബിസിനസ് ശൃംഖലയായാണ് അദ്ദേഹം ഇതിനെ കാണുന്നത്. മുതലാളിത്ത സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയ്ക്കുള്ള ധാര്‍മിക ബദലാണു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണമെന്നു ഷോള്‍സും കൂട്ടരും കരുതുന്നു. ‘ഷെയറബിള്‍’ (Shareable) എന്ന സ്ഥാപനത്തിന്റെ സഹസ്ഥാപകനായ നീല്‍ ഗോറെന്‍ഫ്‌ളോ (Neal Gorenflo) പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണത്തിന്റെ പ്രത്യേകത വിവരിക്കുന്നത് ഇങ്ങനെ: ‘ ശരിക്കും ലോകനിലവാരമുള്ള സേവനം നല്‍കാന്‍ സഹകരണ ബിസിനസ് ഘടനയെ ഓണ്‍ലൈന്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുമായി സംയോജിപ്പിക്കുന്നു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണസ്ഥാപനങ്ങള്‍.’

തരംതിരിവ് വ്യവസായാടിസ്ഥാനത്തില്‍

വ്യവസായാടിസ്ഥാനത്തിലാണു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണസംഘങ്ങളെ തരംതിരിക്കുന്നത്. ഗതാഗതം, തൊഴിലാളികളെ ലഭ്യമാക്കല്‍, മാധ്യമപ്രവര്‍ത്തനം, സംഗീതം, സര്‍ഗാത്മക പ്രോജക്ടുകള്‍, ടൈം ബാങ്ക്, സിനിമ, ഭവനാരോഗ്യ പരിചരണം, ഡാറ്റാ സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍, വിപണികള്‍ തുടങ്ങിയവയിലൊക്കെ ഇത്തരം സംഘങ്ങളാവാം. അറിയപ്പെടുന്ന ആപ്പുകളുടെയും വെബ്‌സേവനങ്ങളുടെയും അടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള ബിസിനസുകളാണു മിക്ക പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങളും നടത്തുന്നത്. ഉപയോക്താക്കള്‍ക്കു ട്രിപ്പ് അഭ്യര്‍ഥിക്കാനും ഏറ്റവും അടുത്തുള്ള ഡ്രൈവറെ അറിയിക്കാനുമുള്ള ടാക്‌സി ആപ്പുകള്‍ സ്വന്തമായുള്ള ഡ്രൈവര്‍മാരുടെ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ ഉദാഹരണം. ഊബര്‍ പോലെ യാത്രക്കാര്‍ക്കു സൗകര്യമൊരുക്കുന്നവയാണ് ഇത്തരം സംഘങ്ങള്‍.

‘ ഫെയര്‍ ബിഎന്‍ബി ‘ ( Fair bnb ) ഇത്തരമൊന്നാണ്. ഓണ്‍ലൈന്‍ വിപണന കേന്ദ്രവും ഹോസ്പിറ്റാലിറ്റി സേവനകേന്ദ്രവുമാണിത്. ഇതുവഴി ആളുകള്‍ക്കു ഹ്രസ്വകാലത്തേക്കു താമസ സൗകര്യം വാടകയ്‌ക്കോ പാട്ടത്തിനോ കിട്ടും. കുറഞ്ഞ ചെലവില്‍ അതിഥികളെയും ആതിഥേയരെയും യാത്രയ്ക്കും സാംസ്‌കാരിക വിനിമയത്തിനുമൊക്കെയായി പരസ്പരം ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സൃഷ്ടിക്കുന്ന പ്രവര്‍ത്തകരുടെയും കേഡര്‍മാരുടെയും ഗവേഷകരുടെയും ഡിസൈനര്‍മാരുടെയും സമൂഹം കൂടിയാണിത്. ഈ രംഗത്തെ വാണിജ്യാധിഷ്ഠിത പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകള്‍ക്ക് ഒരു ബദലാണിത്.

‘ഫെയര്‍മോണ്ടോ’ ( Fairmondo ) ആണു മറ്റൊരു ഉദാഹരണം. ‘ഇബേ’ ( eBay ) യുടെ ഒരു ഡിജിറ്റല്‍ സഹകരണ രൂപമാണിത്. വില്‍പനക്കാര്‍ തന്നെയാണ് ഉടമകളും. 2013 ല്‍ ജര്‍മനിയില്‍ ഫെലിക്‌സ് വെത്ത് ആണ് ഇതു തുടങ്ങിയത്. അംഗങ്ങളുടെ ഓഹരിമൂലധനമായി നൂറായിരക്കണക്കിനു യൂറോ ക്രൗഡ് ഫണ്ടിംഗ് പരമ്പരകളിലൂടെ സമാഹരിച്ചു. ധാര്‍മികമായി സാധനങ്ങളും സേവനങ്ങളും ലഭ്യമാക്കാനുള്ള വിപണിയാണിത്. ഇത് യു.കെയിലേക്കും വ്യാപിച്ചു. ആര്‍ക്കും ഓഹരിയെടുക്കാം. കൊക്കിലൊതുങ്ങുന്ന കുറഞ്ഞ ഓഹരി. ‘ ഒരാള്‍ക്ക് ഒരു വോട്ട് ‘ തത്വമനുസരിച്ചാണു പ്രവര്‍ത്തനം. ആമസോണിനും ഇബേക്കുമുള്ള സഹകരണ ബദലാണിത്.

ഡ്രൈവര്‍മാരുടെ സംഘങ്ങള്‍

‘ യൂണിയന്‍ ടാക്‌സി ‘ അമേരിക്കയിലെ കൊളറാഡോയിലെ ഡെന്‍വറില്‍ ടാക്‌സിയുടമകള്‍ നടത്തുന്ന സഹകരണസ്ഥാപനമാണ്. ഊബര്‍ പോലുള്ള പരമ്പരാഗത ടാക്‌സിക്കമ്പനികളുടെതിനെക്കാള്‍ നല്ല വേതനവും തൊഴില്‍ സാഹചര്യവും വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്ന ടാക്‌സി സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ സംഘടിപ്പിക്കാന്‍ ഡ്രൈവര്‍മാര്‍ ഇപ്പോള്‍ കൂടുതല്‍ കൂടുതലായി മുന്നോട്ടു വരുന്നുണ്ട്. നല്ല മത്സരശേഷിയും യൂണിയന്‍ ടാക്‌സിക്കുണ്ട്. ലോക്കല്‍ 7777 ലെ സി.ഡബ്ലിയു.എ. ( Communications Workers of America ) ആണ് ഡ്രൈവര്‍മാരെ ഇതു സംഘടിപ്പിക്കാന്‍ സഹായിച്ചതും പിന്തുണക്കുന്നതും. ഈ സഹകരണ സ്ഥാപനത്തിനുവേണ്ടി ഒാടുകവഴി ഡ്രൈവര്‍മാര്‍ക്ക് കാര്‍വാടക മൂന്നില്‍ രണ്ടായി കുറയ്ക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞു. വന്‍കമ്പനികള്‍ ഡ്രൈവര്‍മാരില്‍നിന്ന് ഈടാക്കുന്നതിനെക്കാള്‍ ചെറിയ തുകയേ ഫീയായി ഈടാക്കൂ.

ഓറിഗോണിലെ പോര്‍ട്ട്‌ലാന്റിലുള്ള ടാക്‌സി സഹകരണ സ്ഥാപനമാണു ‘ പി.ഡി.എക്‌സ.് യെല്ലോ ക്യാബ് . പരമ്പരാഗത കാര്‍ക്കമ്പനിയില്‍നിന്നു പുറത്തുവന്ന സോമാലി കാര്‍ ഡ്രൈവര്‍മാരാണിതു രൂപവത്കരിച്ചത്. പോര്‍ട്ട്‌ലാന്റിലെ ബിസിനസ് രംഗത്ത് സോമാലി ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള ആദ്യത്തെ പ്രമുഖ സംരംഭമാണിത്.

പാരീസില്‍ ഊബര്‍ നിരക്കുകള്‍ കുറച്ചപ്പോള്‍ ചില ഡ്രൈവര്‍മാര്‍ രൂപവത്കരിച്ചതാണു ‘വി.ടി.സി. ക്യാബ്’ . ഊബര്‍ മാതൃകയിലാണിതു സംഘടിപ്പിച്ചിട്ടുള്ളത്. ഡ്രൈവര്‍മാര്‍ക്കു ബിസിനസില്‍ കൂടുതല്‍ നിയന്ത്രണം ലഭിക്കുന്നതോടൊപ്പം തങ്ങളുടെ രാജ്യത്തെ ഒരു കമ്പനിയെ സഹായിക്കാനുള്ള അവസരം യാത്രക്കാര്‍ക്കും കിട്ടുന്നു. മുഹമ്മദ് റാഡിയാണ് ഈ ആപ്പിന്റെ സ്ഥാപകന്‍. ഊബറിന്റെ മുകളില്‍ തങ്ങളുടെ അവകാശം വീണ്ടെടുക്കുകയാണു ലക്ഷ്യമെന്ന് അദ്ദേഹം തുറന്നുപറയുന്നു.

വാന്‍കൂവര്‍ കേന്ദ്രീകരിച്ചുള്ള ഉപഭോക്തൃ കാര്‍ പങ്കുവയ്ക്കല്‍ സഹകരണ സംഘമാണു ‘ മോഡോ ‘ . 1997 ല്‍ രണ്ടു കാറും 16 അംഗങ്ങളുമായി തുടങ്ങിയതാണിത്. 15,000 ത്തില്‍പരം അംഗങ്ങളും 450 ല്‍പരം വാഹനങ്ങളുമായി ഇതു വളര്‍ന്നു. അംഗങ്ങള്‍ തന്നെ ഓഹരിയുടമകള്‍. ‘ ടൈംഫൗണ്ടര്‍ ‘ (Time founder) എന്നത് ഒരു പദ്ധതിയില്‍ സമയം നിക്ഷേപിക്കുന്നവര്‍ക്കു നീതിപൂര്‍വം അതുചെയ്യാനും വിദഗ്ധര്‍ക്കു പദ്ധതികളില്‍ സമയം നിക്ഷേപിക്കാനും ഭാവി ഓഹരികളും മറ്റ് ആനുകൂല്യങ്ങളും ലഭ്യമാക്കാനും സഹായിക്കുന്ന സഹകരണ സ്ഥാപനമാണ്. ബാഴ്‌സലോണയാണ് ആസ്ഥാനം. തീരുമാനമെടുക്കലിനും ബജറ്റിങ്ങിനും ഉതകുന്ന ആപ്പുകള്‍ ഉണ്ടാക്കുകയും ഉപയോഗിക്കുകയും വിതരണം ചെയ്യുകയും ചെയ്യുന്ന സാമൂഹിക സംരംഭങ്ങളുടെയും ഫ്രീലാന്‍സര്‍മാരുടെയും കൂട്ടായ്മയാണ് ‘ എന്‍സ്പിരാള്‍ ‘ . ന്യൂസിലന്റ് ആണ് ആസ്ഥാനം.

‘ ലോക്കോണോമിക്‌സും ‘ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സ്ഥാപനത്തിന് ഉദാഹരണം തന്നെ. ഇതും അമേരിക്കയിലെതാണ്. കുട്ടികളെ നോക്കാനും ഓമന മൃഗങ്ങളെ പരിപാലിക്കാനും ജോലിക്കാരെ ലഭ്യമാക്കുന്ന ഓണ്‍ലൈന്‍ മൊബൈല്‍ വിപണിയാണിത്. പ്രതിമാസ ഉടമസ്ഥതാഫീസ് നല്‍കി ആര്‍ക്കും അംഗത്വമെടുക്കാം. ഇവര്‍ക്കു വോട്ടവകാശമുണ്ടായിരിക്കും. ഭാരവാഹിയായി തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെടുകയുമാവാം.

സൂറിച്ച് കേന്ദ്രമാക്കിയുള്ള ഓണ്‍ലൈന്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമാണു ‘മിഡാറ്റാ’ . ആരോഗ്യ വിവര വിനിമയ കേന്ദ്രമാണിത്. അംഗങ്ങള്‍ക്ക്് ആരോഗ്യവിവരങ്ങള്‍ സുരക്ഷിതമായി ഡോക്ടര്‍മാരുമായും സുഹൃത്തുക്കളുമായും ഗവേഷകരുമായും പങ്കുവയ്ക്കാം. വിവരവിശകലന, ദൃശ്യവത്കരണ, വ്യാഖ്യാനോപകരണങ്ങള്‍ ഇവര്‍ക്കു പ്രാപ്യമായിരിക്കും. വൈദ്യ ഗവേഷണങ്ങള്‍ക്കും പരീക്ഷണങ്ങള്‍ക്കും അംഗങ്ങള്‍ക്കു തങ്ങളുടെ വിവരങ്ങള്‍ ഉപയോഗിക്കാന്‍ അനുവദിക്കുകയുമാവാം.

ബ്രിട്ടീഷ് കൊളംബിയയിലെ വിക്ടോറിയ കേന്ദ്രമാക്കിയുള്ള ഒരു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണസംഘമാണു ‘സ്‌റ്റോക്‌സി യുണൈറ്റഡ് ‘. റോയല്‍റ്റിയില്ലാത്ത ഫോട്ടോകളുടെയും വീഡിയോകളുടെയും ഉന്നത ശേഖരമാണിത്. 2015 ല്‍ 79 ലക്ഷം ഡോളറാണ് സ്‌റ്റോക്‌സിക്കു വില്‍പനയിലൂടെ കിട്ടിയത്. അംഗങ്ങള്‍ക്കു രണ്ടു ലക്ഷം ഡോളര്‍ ലാഭവീതം നല്‍കുകയും ചെയ്തു. ഫോട്ടോകള്‍ നല്‍കുന്ന ഫോട്ടോഗ്രാഫര്‍മാര്‍തന്നെയാണ് ഇതിന്റെ ഉടമകള്‍. ഇവര്‍ക്കു സാധാരണ വാങ്ങലിന് 50 ശതമാനവും അധികവാങ്ങലിന് 75 ശതമാനവും പ്രതിഫലം ലഭിക്കും.

‘ ബാക്ക്ഫീഡ് ‘ ( Backfeed ) ആണ് മറ്റൊന്ന്. പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണസ്ഥാപനങ്ങള്‍ സൃഷ്ടിക്കാനുള്ള ഒരു പ്ലാറ്റ്‌ഫോമാണിത്. ഇതു ബ്ലോക്‌ചെയിന്‍ അധിഷ്ഠിതമാണ്. ‘ വികേന്ദ്രീകൃത സ്ഥാപനങ്ങളുടെ സാമൂഹിക പ്രവര്‍ത്തന സംവിധാനം ‘ എന്നാണു ബാക്ക്ഫീഡ് സ്വയം വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്. ഇസ്രയേലി കമ്പനിയാണിത്. വികേന്ദ്രീകൃത മാനേജ്‌മെന്റ് ടൂളുകള്‍, ഓഹരി പങ്കുവയ്ക്കല്‍ സംവിധാനങ്ങള്‍, ക്രൗഡ് സോഴ്‌സിംഗ് സംവിധാനങ്ങള്‍, ജനകീയ വിലയിരുത്തലിനും ക്യൂറേഷനുമുള്ള സംവിധാനങ്ങള്‍ എന്നിവ ഇതിനുണ്ട്. വികേന്ദ്രീകൃത മാധ്യമ പ്രവര്‍ത്തനം, ഇന്‍ഷുറന്‍സ്, യാത്രപങ്കുവയ്ക്കല്‍ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ തുടങ്ങി വികേന്ദ്രീകരണവും ഗ്രൂപ്പുകളുടെ പരോക്ഷ ഏകോപനവും കൊണ്ടു മെച്ചമുണ്ടാക്കാവുന്ന ഏതു സംരംഭവും ഇതിന്റെ പരിധിയില്‍ വരും.

‘ ജൂനോ ‘ (Juno) ഊബറുമായി മത്സരിക്കുന്ന ഒരു യാത്രപങ്കുവയ്ക്കല്‍ കമ്പനിയാണ്. ഇതിന്റെ ഓഹരിയുടെ 50 ശതമാനം പ്ലാറ്റ്‌ഫോം ഡ്രൈവര്‍മാര്‍ക്കാണ്. ടാല്‍മണ്‍ മാര്‍കോ ആണ് സ്ഥാപകന്‍. ന്യൂയോര്‍ക്ക് സിറ്റിയിലെ ഒരു സ്റ്റാര്‍ട്ട് അപ് ആണിത്. ഓരോ യാത്രയ്ക്കും 10 ശതമാനം കമ്മീഷന്‍ മാത്രമാണ് ഈടാക്കുന്നത്. ഡ്രൈവര്‍മാര്‍ക്കു കരാറുകാരായോ ജീവനക്കാരായോ ജോലിചെയ്യാം.

പരസ്പരം സെര്‍വറുകളായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന കാര്‍പങ്കുചേരല്‍ സഹകരണസംഘമാണു ‘ ടപാസ് ‘ . ബെല്‍ജിയത്തിലാണിത്. കമ്പനിയുടെ സുസ്ഥിര ഗതാഗത സൗകര്യമുള്ള സമൂഹം എന്ന ദൗത്യത്തില്‍ വിശ്വസിക്കുന്നവരെയാണു പങ്കാളികളാക്കുക. ‘ പിയര്‍ബൈ ‘ അയല്‍പക്കങ്ങള്‍ തമ്മില്‍ ചരക്കു പങ്കുവയ്ക്കുന്ന ഡച്ച് സഹകരണ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം ആണ്. ഉപയോക്താക്കളില്‍നിന്നു ക്രൗഡ്ഫണ്ടിങ്ങിലൂടെ 22 ലക്ഷം ഡോളര്‍ കമ്പനി സമാഹരിച്ചു. ഡിജിറ്റല്‍ ഭവനസേവന കമ്പോളമാണ് ‘ അപ് ആന്റ് ഗോ ‘ ( ഡു & ഏീ ). വീടു വൃത്തിയാക്കല്‍, നായയെ നടത്താന്‍ കൊണ്ടുപോകല്‍, തൊഴിലാളി ഉടമസ്ഥതയിലധിഷ്ഠിതമായ കൈത്തൊഴിലുകള്‍ തുടങ്ങിയവയാണ് ഇത് ഏറ്റെടുക്കുന്നത്. സംഗീത വിപണന സഹകരണ സംഘമാണു ‘ റിസൊണേറ്റ് ‘ . ജര്‍മനിയിലെ ബെര്‍ളിന്‍ ആണ് ആസ്ഥാനം.

തൊഴിലാളി ബ്രോക്കറേജിന്റെയും വിപണിയുടെയും അടിസ്ഥാനത്തിലുള്ളവ ( Cooperative Online Brokerages and Marketplaces ), ഉത്പാദകഉടമസ്ഥതയിലുള്ളവ ( Producer Owned Platform Cooperatives), സിറ്റി ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള പങ്കുവയ്ക്കല്‍-വിനിമയ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകള്‍ ( City Owned Sharing and Exchange Platforms ), യൂണിയന്‍ പിന്തുണയുള്ള സഹകരണ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകള്‍ എന്നിങ്ങനെയും പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണസ്ഥാപനങ്ങളെ തിരിക്കാറുണ്ട്. ഫെയര്‍മോണ്ടോയും ലോക്കണോമിക്‌സും ഒന്നാമത്തെതിന് ഉദാഹരണങ്ങളാണ്. റെസൊണേറ്റും സ്‌റ്റോക്‌സിയും രണ്ടാമത്തെതിനും. സിയൂളിലെ ടാക്‌സി സര്‍വീസായ ‘ ഷെയറിങ് സിറ്റി ‘ മൂന്നാമത്തെ ഗണത്തില്‍പ്പെടും. കാലിഫോര്‍ണിയയിലെ ആപ് അധിഷ്ഠിതമായ ഡ്രൈവേഴ്‌സ് അസോസിയേഷന്‍, ന്യൂജഴ്‌സിയിലെ യൂണിയന്‍ ടാക്‌സി കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ് എന്നിവ നാലാം വിഭാഗത്തില്‍പ്പെടുന്നു.

മേഖല തിരിച്ചും വര്‍ഗീകരണം

വര്‍ഗീകരണം മേഖല തിരിച്ചുമാകാം. കല, സംഗീതം, സഹകരണം, ഡാറ്റ, ഡയരക്ടറികള്‍, ധനകാര്യം, തൊഴില്‍, മാധ്യമം, ടെലികോം, വ്യാപാരം, ഗതാഗതം എന്നിങ്ങനെ. ആംപ്ലിയേറ്റീവ് ആര്‍ട്ട്, ആര്‍ട്‌സ്പൂള്‍ (കല), ബ്രൂക്‌ലിന്‍ രാഗ മാസ്സീവ്, റെസോണേറ്റ് (സംഗീതം), കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ് നെറ്റ്‌വര്‍ക്‌സ്, ഡാറ്റാ കോമണ്‍സ് കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ് ( സഹകരണം ), ഡാറ്റാ കോമണ്‍സ് കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ്, ഗുഡ് ഡാറ്റ, മിഡാറ്റ കൂപ്, അവര്‍ ഡാറ്റ കൂപ് ( ഡാറ്റ ), ഫൈന്റ് കൂപ് ( ഡയരക്ടറി ), ദി റോബിന്‍ഹുഡ് അസറ്റ് മാനേജ്‌മെന്റ് കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ്, സീഡ് കൂപ്, ന്യൂബി ബാങ്ക് ( ധനകാര്യം ), ലോക്കണോമിക്‌സ്, അപ് ആന്റ് ഗോ ( തൊഴില്‍ ), ബന്യാന്‍ പ്രോജക്ട്, ഇംപോര്‍ട്ടന്റ് കൂള്‍, മെമ്പേഴ്‌സ് മീഡിയ, പോസിറ്റീവ് ന്യൂസ്, റെസൊണേറ്റ്, സ്‌നോഡ്രിഫ്റ്റ്, എ തിയറി ഓഫ് എവരിബഡി ( മാധ്യമം ), നെയ്‌ബോ ( ടെലികോം ), ഫെയര്‍ കൂപ്, ഫെയര്‍മാര്‍ക്കറ്റ്, ഫെയര്‍മോണ്ടൊ ( വ്യാപാരം ), മോഡോ, പാര്‍ടാഗോ, കാട്ടാബോ, എ.ടി.എക്‌സ് കൂപ് ടാക്‌സി, ഗ്രീന്‍ ടാക്‌സി കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ്, ദി പീപ്പിള്‍സ് റൈഡ്, യെല്ലോ ക്യാബ് കോ-ഓപ്പറേറ്റീവ്, ആല്‍ഫാ ടാക്‌സീസ് (ഗതാഗതം) തുടങ്ങിയവ ഉദാഹണങ്ങള്‍.

ന്യൂയോര്‍ക്ക് സിറ്റിയില്‍ തൊഴിലാളികളുടെ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള 24 സഹകരണ സ്ഥാപനങ്ങള്‍ ചേര്‍ന്ന് സഖ്യം രൂപവത്കരിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇതില്‍ചേര്‍ന്ന, തീരെ കുറച്ചുമാത്രം വേതനം ലഭിച്ചിരുന്ന തൊഴിലാളികളുടെ വേതനം മണിക്കൂറിന് പത്തു ഡോളറില്‍ നിന്ന് 25 ഡോളറായി ഉയര്‍ന്നു.

പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം എന്ന പ്രസ്ഥാനം

പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം ഒരു പ്രസ്ഥാനമായിക്കഴിഞ്ഞു. ആഗോളാടിസ്ഥാനത്തില്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ വികസിപ്പിക്കണമെന്നു വാദിക്കുന്നവരാണിവര്‍. സാങ്കേതികവിദ്യ എല്ലാ പ്രശ്‌നവും പരിഹരിക്കുമെന്ന വാദത്തിന് എതിരാണിവര്‍. ആഗോള പൊതുവേദികളും സര്‍ഗാത്കമയൂണിയനുകളും ഉണ്ടാകണമെന്നും പാരിസ്ഥിതിക, സാമൂഹിക നിലനില്‍പ് പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്ന ധാര്‍മിക സമീപനം വേണമെന്നും വാദിക്കുന്നവരാണിവര്‍. നീതിപൂര്‍വകമായ തൊഴിലന്തരീക്ഷവും വൈവിധ്യവത്കൃതമായ ഡിജിറ്റല്‍ തൊഴിലാളി ഭൂമികയും സജ്ജമാക്കാന്‍ സഹകരണ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള ബിസിനസ് സ്ഥാപനങ്ങളും പരമ്പരാഗത ബിസിനസ് സ്ഥാപനങ്ങളും സഹവര്‍ത്തിക്കണമെന്ന അഭിപ്രായമാണ് ഇവര്‍ക്കുള്ളത്.

ഡിജിറ്റല്‍ മധ്യവര്‍ത്തി നിരാകരണം ഇവരെ പ്രചോദിപ്പിക്കുന്നു. പ്രധാനമായി ‘ പിയര്‍ ടു പിയര്‍ ‘ പ്രസ്ഥാനമാണ് ഈ പ്രചോദനത്തിന്റെ കേന്ദ്രം. മൈക്കേല്‍ ബൗവെന്‍സും വാസിലിസ് കോസ്റ്റാക്കിസുമാണ് ഇതിനെ നയിക്കുന്നത്. ‘പി ടു പി’ ഫൗണ്ടേഷനും നേതൃത്വപരമായ പങ്കുണ്ട്. പൊതുവിഭവങ്ങള്‍ ഉത്പാദിപ്പിക്കുന്ന തുല്യപങ്കാളികള്‍ സ്വതന്ത്രമായി ഭാഗഭാക്കാകുന്ന, ജനാധിപത്യപരവും സാമ്പത്തികവുമായ പുതിയൊരു തരം പങ്കാളിത്തത്തില്‍ അധിഷ്ഠിതമാണു ‘പി ടു പി ഫൗണ്ടേഷന്‍’. വിപണിയിതര സംവിധാനങ്ങളിലൂടെ വിപ്ലവാത്മകമായ വിതരണശൃംഖലകള്‍ വളര്‍ത്തുന്നതിനെ ഇവര്‍ അനുകൂലിക്കുന്നു. യോച്ചായി ബെങ്ക്‌ളെര്‍ ( Yochai Benkler ) ആണ് ഇൗ രീതി ആവിഷ്‌കരിച്ചത്. മേര്‍ജൊറി കെല്ലിയുടെ ‘ നമ്മുടെ ഭാവിയുടെ ഉടമകളാകല്‍ ‘ (Owning Our Future) എന്ന പുസ്തകം ഇത്തരം കാര്യങ്ങള്‍ ചര്‍ച്ചചെയ്യുന്നുണ്ട്. പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണത്തിനു പുതിയൊരു പരിസ്ഥിതി ആവശ്യമാണ്. ജനാധിപത്യപരമായ ഓണ്‍ലൈന്‍ സംരംഭങ്ങളുടെ വികാസത്തിനുതകുന്ന സാമ്പത്തിക, നിയമ, നയ, സംസ്‌കാരങ്ങളുടെതായ ഒരു പരിസ്ഥിതി.

പ്രൊഫ. ട്രെബോര്‍ ഷോള്‍സിന്റെ വാദം

പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം ( platform cooperativism ) എന്ന വാക്കിന്റെ ഉപജ്ഞാതാവ് പ്രൊഫ. ട്രെബോര്‍ ഷോള്‍സാണ്. 2014ല്‍ ‘ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണവും പങ്കുവയ്ക്കല്‍ സമ്പദ് വ്യവസ്ഥയുമായുള്ള വൈരുധ്യം ‘ ( Platform Cooperativism vs Sharing Economy ) എന്ന ലേഖനത്തിലാണ് അദ്ദേഹം ജനപ്രിയമായ പഴയ പങ്കുവയ്ക്കല്‍ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥകളെ വിമര്‍ശിക്കുകയും ഇടനിലക്കാരില്ലാതെ തൊഴിലാളികള്‍ക്ക് അധ്വാനം വിനിമയം ചെയ്യാനുതകുന്ന ജനാധിപത്യ നിയന്ത്രിതമായ സഹകരണ ബദലുകള്‍ക്കുവേണ്ടി വാദിക്കുകയും ചെയ്തത്. തുടര്‍ന്നു നഥാന്‍ ഷ്‌നെയ്ഡര്‍ എന്ന മാധ്യമപ്രവര്‍ത്തകന്‍ ‘ ഉടമസ്ഥത കൈവരിക്കലാണു പുതിയ പങ്കുവയ്പ് ‘ ( Owning is the New Sharing ) എന്ന ലേഖനം എഴുതി. ഡിജിറ്റലും ഓണ്‍ലൈനുമായ സഹകരണ മാതൃകകളെ അതില്‍ അവതരിപ്പിച്ചു. സാങ്കേതിക വിദ്യാമേഖലയില്‍ മേധാവിത്വം പുലര്‍ത്തുന്ന സംരംഭക മൂലധന മാതൃകയ്ക്കുപകരം വിതരിത ധനലഭ്യതാ മാതൃകകള്‍ ( distributed funding models ) അതിലുണ്ടായിരുന്നു. ജാനല്ലി ഓര്‍സിയെപ്പോലുള്ള നിയമജ്ഞരും ഇരുവരെയും പിന്തുണച്ചു. സാങ്കേതികവിദ്യാ കമ്പനികള്‍ ഉടമസ്ഥതയും ലാഭവും ഉപയോക്താക്കളുമായി പങ്കുവയ്ക്കണമെന്ന് ഓര്‍സി വാദിച്ചു. ‘ ആമസോണ്‍ മെക്കാനിക്കല്‍ ടര്‍ക്കി ‘ ന്റെ ( Amazone Mechanical Turk ) സംഘാടകന്‍ ക്രിസ്റ്റി മില്ലന്റിന്റെ പിന്തുണയും ലഭിച്ചു. തൊഴിലാളികളുടെ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള ബദലിന്റെ വക്താവാണ് അദ്ദേഹം.

 

ഇറ്റാലിയന്‍ സഹകരണ ഫെഡറേഷനായ ലിഗാകൂപ് ( Legacoop ) ‘സഹകരണ പൊതുവേദി’ക്ക് ആഹ്വാനം ചെയ്തു. സഹകരണ പ്രസ്ഥാന പാഠങ്ങള്‍ ഓണ്‍ലൈന്‍ വിവരങ്ങളുടെ മേല്‍ നിയന്ത്രണം കൈവരിക്കാന്‍ ഉപയോഗിക്കണമെന്നായിരുന്നു ആഹ്വാനം. അക്കൊല്ലം ‘ഡിജിറ്റല്‍ പൊതുവേദിയുടെ ചക്രവാളങ്ങള്‍’ എന്ന ലേഖനം മേയോ ഫസ്റ്റര്‍ മോറെല്‍ എഴുതി. സഹകരണസംഘങ്ങളും സാമൂഹിക സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയും സംഗമിച്ച് പൊതുവേദി അധിഷ്ഠിതമായ ജനകീയോത്പാദനം ഉണ്ടാകുന്നതിനെക്കുറിച്ചായിരുന്നു അത്. ഡിജിറ്റല്‍ പൊതുവേദികള്‍ കെട്ടിപ്പടുക്കാനുള്ള സംരംഭവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടാണ് അത് എഴുതിയത്. സഹകരണ പാരമ്പര്യത്തെയും ജനകീയോത്പാദനത്തെയും ബന്ധിപ്പിക്കലാണു സംരംഭത്തിന്റെ ലക്ഷ്യം. ഇതിനുമുമ്പ് തുറന്ന സഹകരണത്തിനായുള്ള (open cooperativism) വാദവും സഹകരണ പാരമ്പര്യത്തിനു മുന്നില്‍ ഡിജിറ്റല്‍ പരിസ്ഥിതി പുതിയ സാധ്യതകള്‍ തുറക്കുന്നതെങ്ങനെയെന്ന പഠനങ്ങളും നടന്നിരുന്നു.

2015 ല്‍ ഷോള്‍സ് ‘ കോര്‍പറേറ്റ് പങ്കുവയ്ക്കല്‍ സമ്പദ് വ്യവസ്ഥയെ വെല്ലുവിളിക്കുന്ന പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം ‘ എന്ന അടിസ്ഥാനരേഖ എഴുതി. ഇത് അഞ്ചുഭാഷയില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു. അതോടെ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം എന്ന വാക്ക് ലോക പ്രശസ്തമായി. ‘ ഊബര്‍ അധ്വാനവും വേതനക്കുറവും: തൊഴിലാളികള്‍ എങ്ങനെ ഡിജിറ്റല്‍ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ അസ്വസ്ഥമാക്കുന്നു’ ( Uber worked and Underpaid: How Workers are vvdisrupting the Digital Economy ) എന്ന പുസ്തകത്തില്‍ ഷോള്‍സ് പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം എന്ന പരികല്‍പന വിപുലമാക്കി. 2015 നവംബറില്‍ ഷോള്‍സും ഷ്‌നെയ്ഡറും ന്യൂയോര്‍ക്കിലെ ന്യൂ സ്‌കൂളില്‍ ‘പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം, ഇന്റര്‍നെറ്റ്, ഉടമസ്ഥത, ജനാധിപത്യം’ എന്ന സമ്മേളനം നടത്തി.

 

നീതിപൂര്‍വം ഡിജിറ്റലായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന സമ്പദ് വ്യവസ്ഥ

പങ്കാളികള്‍ക്കിടയില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന, സാമ്പത്തികവും സാമൂഹികവുമായ മൂല്യം ഉറപ്പുവരുത്തുന്ന പ്ലാറ്റ്‌ഫോം വഴി കോര്‍പറേറ്റ് ഇടനിലസ്ഥാപനങ്ങളുടെ ഊറ്റല്‍ മാതൃകയില്‍ നിന്നു വ്യത്യസ്തമായി നീതിപൂര്‍വം ഡിജിറ്റലായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥ കൊണ്ടുവരാനാവുമെന്നു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണത്തിന്റെ വക്താക്കള്‍ കരുതുന്നു. രണ്ടായിരങ്ങളുടെ ഒടുവിലും 2010 കളുടെ തുടക്കത്തിലും ജനപ്രിയമായ ഡിജിറ്റല്‍ അധ്വാനത്തെപ്പറ്റിയുള്ള സംവാദമാണു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം എന്ന പരികല്‍പനയെ മുന്നോട്ടു കൊണ്ടുവന്നത്. ഇറ്റാലിയന്‍ വര്‍ക്കറിസ്റ്റുകളുടെ സിദ്ധാന്തങ്ങള്‍ ഉപയോഗിച്ചാണു ഡിജിറ്റല്‍ അധ്വാനത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ആദ്യപഠനങ്ങള്‍ നടന്നത്. വെബ് 2.0 പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളുടെ (പ്ലേബോര്‍ – playbour – എന്നും ഇവയെ പറയാറുണ്ട്) ഉപയോക്താക്കള്‍ നടത്തുന്ന സൗജന്യമായ അഥവാ അദൃശ്യമായ അധ്വാനത്തെ കേന്ദ്രീകരിച്ചായിരുന്നു ഇവ.

2014 ല്‍ ഡിജിറ്റല്‍ അധ്വാന സംവാദം പങ്കുവയ്ക്കല്‍ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെച്ചൊല്ലിയായി. അധ്വാനത്തിനും സേവനങ്ങള്‍ക്കും ചരക്കുകള്‍ക്കുമായുള്ള ഓണ്‍ലൈന്‍ വിപണികളുടെ പ്രവര്‍ത്തനരീതികളിലേക്ക് ഇതു പണ്ഡിതരുടെയും മാധ്യമങ്ങളുടെയും ശ്രദ്ധയാകര്‍ഷിച്ചു. ഊബറും ടാസ്‌ക്‌റാബിറ്റും പോലുള്ള പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകള്‍ പൂര്‍ണസമയത്തൊഴിലാളികളെ ജീവനക്കാരായല്ല സ്വതന്ത്ര കരാറുകാരായാണു കണക്കാക്കുന്നതെന്നും ഇത് അനീതിയാണെന്നും ഗവേഷകരും തൊഴില്‍ അഭിഭാഷകരും കുറ്റപ്പെടുത്തി. ഇതുമൂലം മിനിമം വേതനം പോലുള്ള നിയമപരമായ സംരക്ഷണങ്ങള്‍ നഷ്ടപ്പെടുന്നു. കൂട്ടായി വിലപേശാന്‍ യൂണിയനില്‍ ചേരാനും അവകാശമില്ല. ടൈംഓഫ്, തൊഴിലില്ലായ്മാ ഇന്‍ഷുറന്‍സ്, ആരോഗ്യ സംരക്ഷണം തുടങ്ങിയവയും നഷ്ടപ്പെടുന്നു.

പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണസംഘങ്ങളില്‍ തൊഴിലാളികളാണ് ഉടമകള്‍. അതുകൊണ്ട് അവര്‍ക്കു കൂടുതല്‍ നിയന്ത്രണമുണ്ട്. നിലവിലുള്ളതിന് ഒരു ധാര്‍മിക ബദലുമാണിത്. പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ തൊഴിലാളികളായ ഉടമകള്‍ക്ക് മാന്യമായ വേതനമോ വരുമാനത്തില്‍നിന്നു നീതിപൂര്‍വകമായ വിഹിതമോ നല്‍കും. പ്ലാറ്റ്‌ഫോമിന്റെ രുപകല്‍പനയിലും തൊഴിലാളികള്‍ക്കു നിയന്ത്രണമുണ്ടാകും. മാനേജ്‌മെന്റിലും ജനാധിപത്യപരമായ സ്വാധീനം ചെലുത്താനാവും..

അമേരിക്കയില്‍ ന്യൂയോര്‍ക്ക് സിറ്റി കൗണ്‍സിലിലെ ബ്രാഡ്‌ലാന്‍ഡറുടെ ശ്രമം മൂലം ഫ്രീലാന്‍സ് തൊഴിലാളികള്‍ക്കു പൂര്‍ണമായും യഥാസമയത്തു വേതനത്തിന് അര്‍ഹതയുണ്ടെന്ന് ഉറപ്പുവരുത്തുന്ന നിയമം അംഗീകരിച്ചു. അമേരിക്കയിലെ കൃഷിവകുപ്പും കാര്‍ഷിക സഹകരണ പ്രസ്ഥാനത്തിന് അനുകൂലമാണെന്ന സൂചന നല്‍കിയിട്ടുണ്ട്. എവിടെയൊക്കെ സോഫ്റ്റ്‌വേര്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളുടെ നിക്ഷേപ-ഉടമകള്‍ ഗ്രാമീണ ആസ്തി ഉടമകളുടെയും ഉപയോക്താക്കളുടെയും ആവശ്യങ്ങള്‍ തൃപ്തിപ്പെടുത്തുന്നുവോ അവിടെയൊക്കെ പങ്കുവയ്ക്കല്‍ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ സ്വാഗതം ചെയ്യുമെന്ന് വകുപ്പ് വ്യക്തമാക്കിയിട്ടുണ്ട്.

ബ്രിട്ടനില്‍ ലേബര്‍പാര്‍ട്ടിനേതാവ് ജെറെമി കോര്‍ബിന്‍ 2016 ല്‍ ‘ഡിജിറ്റല്‍ ജനാധിപത്യ മാനിഫെസ്റ്റോ’ പുറത്തിറക്കി. അധ്വാനവും വിപണന സേവനങ്ങളും നല്‍കുന്ന ഡിജിറ്റല്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളുടെ സഹകരണ ഉടമസ്ഥത ശക്തിപ്പെടുത്തുന്ന നയങ്ങള്‍ രൂപവത്കരിക്കണമെന്ന് അത് ആഹ്വാനം ചെയ്യുന്നു. ഗതാഗതം, പാര്‍പ്പിടം, ഭക്ഷണം തുടങ്ങിയവയില്‍ ചെലവു കുറഞ്ഞതും ഉത്പാദകരെയും ഉപഭോക്താക്കളെയും ബന്ധിപ്പിക്കുന്നതുമായ വെബ്‌സൈറ്റുകളും ആപ്പുകളുമുള്ള സാമൂഹിക സംരംഭങ്ങള്‍ക്കു ദേശീയ നിക്ഷേപബാങ്ക് അടക്കമുള്ളവ ധനസഹായം നല്‍കണമെന്നും അദ്ദേഹം നിര്‍ദേശിച്ചു.

പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ കണ്‍സോര്‍ഷ്യം

ന്യൂയോര്‍ക്കിലെ ന്യൂ സ്‌കൂളില്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കാന്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ കണ്‍സോര്‍ഷ്യം എന്ന ബൗദ്ധിക മണ്ഡലം പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നുണ്ട്. ഗവേഷകരുടെയും പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങളുടെയും സ്വതന്ത്ര സോഫ്റ്റ്‌വേര്‍ വികസിതാക്കളുടെയും കലാകാരന്‍മാരുടെയും ഡിസൈനര്‍മാരുടെയും ആക്ടിവിസ്റ്റുകളുടെയും പ്രസാധകരുടെയും ധനസഹായികളുടെയും ആഗോള ശൃംഖലയാണിത്. 2016 നവംബറില്‍ ‘സഹകരണ ഇന്റര്‍നെറ്റ് കെട്ടിപ്പടുക്കല്‍’ സമ്മേളനത്തിലാണ് ഇതു തുടങ്ങിയത്. പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ കണ്‍സോര്‍ഷ്യം ഒരു പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ വികസനകിറ്റ് ( Platform Co-op Development Kit ) രൂപവത്കരിച്ചിട്ടുണ്ട്. തൊഴിലാളിസഹകരണ സംഘങ്ങളെ ഡിജിറ്റല്‍ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയിലേക്കു കൊണ്ടുവരാന്‍ സഹായിക്കുകയും പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകള്‍ സൃഷ്ടിക്കാന്‍ ധനസഹായം നല്‍കുകയുമാണു ലക്ഷ്യം. മുതലാളിത്ത രീതിയിലുള്ള പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളുടെ ആല്‍ഗൊരിതം ഘടനയെ വ്യത്യസ്തമായ ഉടമസ്ഥതാരീതിയും ന്യായമായ തൊഴില്‍ സാഹചര്യങ്ങളുമുള്ളവയാക്കി മാറ്റുകയാണു കിറ്റിന്റെ ഉദ്ദേശ്യം. നിലവിലുള്ള സ്റ്റാര്‍ട്ടപ്പുകളെ തൊഴിലാളികളുടെ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളാക്കാനും നിലവില്‍ തൊഴിലാളികളുടെ ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള കമ്പനികളെ ഡിജിറ്റല്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം മാതൃക സ്വീകരിക്കാനും കിറ്റ് സഹായിക്കും. ഓണ്‍ലൈന്‍ ട്യൂട്ടോറിയലുകള്‍, തൊഴിലാളി സഹകരണ കേസ് പഠനങ്ങള്‍, തൊഴിലാളികള്‍ക്കു തമ്മില്‍ ആശയവിനിമയം നടത്താനുള്ള ചാനലുകള്‍ , സാങ്കേതികവിദ്യാ സഹായം തുടങ്ങിയവ കിറ്റിന്റെ ഭാഗമാണ്.

ഉടമസ്ഥതാ ഇന്റര്‍നെറ്റ് ( Internet of Ownership ) എന്ന വെബ്‌സൈറ്റ് പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ ഒരു ആഗോള ഡയരക്ടറി സൂക്ഷിക്കുന്നുണ്ട്. പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണപ്രസ്ഥാനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു നടക്കുന്ന സംഭവങ്ങളുടെ ഒരു കലണ്ടറും ഉണ്ട്. നഥാന്‍ ഷ്‌നെയ്ഡറും ഡെവിന്‍ ബാല്‍കൈന്റും ചേര്‍ന്നാണ് ഇതുചെയ്യുന്നത്.

2016 ല്‍ നഥാന്‍ ഷ്‌നെയ്ഡര്‍ ഒരു ലേഖനമെഴുതി. ‘ട്വിറ്ററിനെ രക്ഷിക്കാനുള്ള എന്റെ പദ്ധതിയിതാണ്: നാമതിനെ വാങ്ങുക’ ( Here’s My Plan to Save Twitter: Let’s buy it ). ട്വിറ്റര്‍ ഉപയോക്താക്കള്‍ സംഘടിച്ച് ട്വിറ്ററിനെ വാങ്ങി സ്വന്തമാക്കണം എന്നാണ് അദ്ദേഹം പറയുന്നത്. ഉപയോക്താക്കളുടെ കൈയിലായാല്‍ ട്വിറ്ററിനെ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സ്ഥാപനമാക്കാം.

വെല്ലുവിളി നേരിടാന്‍ പ്രയാസം

വേരുറച്ച സംരംഭക മൂലധനാധിഷ്ഠിത പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളെ വെല്ലുവിളിക്കാന്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ക്കു പ്രയാസമാണെന്ന് വിമര്‍ശനമുണ്ട്. കുത്തകസ്വഭാവം, ശൃംഖലാ മേധാവിത്വം, വന്‍വിഭവ പിന്‍ബലം എന്നിവ മൂലം, എല്ലാ സോഫ്റ്റ്‌വേറും ഓപ്പണ്‍ സോഴ്‌സ് ആയാല്‍പ്പോലും, ഫേസ്ബുക്ക് പോലൊരു പ്ലാറ്റ്‌ഫോമിനു വിവര ശേഖരത്തിന്റെയും ശൃംഖലയുടെയും പണത്തിന്റെയും ശക്തിമൂലം ഏതു സഹകരണ സ്ഥാപനത്തെയും ചെറുക്കാനാവുമെന്ന് നിക്ക് സെര്‍നിസെക്ക് ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു. ഓഹരിമൂലധനം നേടാന്‍ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സ്ഥാപനങ്ങള്‍ക്കു വലിയബുദ്ധിമുട്ടാണെന്നു റൂഫസ് പൊള്ളോക്ക് വിലയിരുത്തുന്നു. ഊബറിനെയൊക്കെ പ്രാദേശികതലത്തില്‍ മറികടക്കാന്‍ ഡ്രൈവര്‍മാരുടെ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണ സംഘങ്ങള്‍ക്കു കഴിഞ്ഞേക്കാമെങ്കിലും ഡ്രൈവറില്ലാകാര്‍ പോലെ വന്‍മൂലധനം ആവശ്യമുള്ളിടങ്ങളില്‍ അതിനു കഴിയില്ലെന്ന് എവ്‌ജെനി മോറോസോവ് കരുതുന്നു.

 

അതേസമയം, തൊഴിലാളികളുടെ സംഭാവനയില്‍ വലിയ വൈവിധ്യം വേണ്ടാത്തതും കാര്യമായി മത്സരമില്ലാത്തതും സാങ്കേതികവിദ്യാ വെല്ലുവിളി നേരിടാന്‍ നിരന്തരനിക്ഷേപം ആവശ്യമില്ലാത്തതുമായ രംഗങ്ങളില്‍ ഓഹരിയുടമാ കോര്‍പ്പറേഷനുകളെക്കാള്‍ കാര്യക്ഷമമാണു തൊഴിലാളി സഹകരണസംഘങ്ങളെന്ന് ഡോ. അരുണ്‍ സുന്ദര്‍രാജന്‍ ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു. ‘ഇ-ഹെയ്‌ലു’മായി ( e-hail ) ബന്ധപ്പെട്ട സാങ്കേതികവിദ്യ ഉത്പന്നവത്കരിക്കാനായാല്‍ ( Commoditise ) തൊഴിലാളി സഹകരണ പ്രസ്ഥാനത്തിന് ഒരോ പ്രാദേശിക വിപണിയിലും ഊബര്‍ പോലുള്ളവയെ വെല്ലുവിളിക്കാമെന്നാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രതീക്ഷ.

എന്തായാലും, സഹകരണപ്രസ്ഥാനത്തിനു നല്ല വേരോട്ടമുള്ള കേരളത്തിലും പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം വിത്തു പാകിക്കഴിഞ്ഞു. എറണാകുളത്തെ ടാക്‌സിഡ്രൈവര്‍മാരുടെ സഹകരണ സംഘം റൈഡ് ആപ് ഒരുക്കിയത് ഉദാഹരണം. സംസ്ഥാന സര്‍ക്കാര്‍തലത്തില്‍നിന്നു തന്നെ പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണത്തിനനുകൂലമായ സൂചനകളും വന്നു. ഇവിടെയും പ്ലാറ്റ്‌ഫോം സഹകരണം പച്ചപിടിക്കുമെന്നു പ്രതീക്ഷിക്കാം.

അവലംബം:
https://www.smartcitiesdive.com/ex/sustainablecitiescollective/11-platform-cooperatives-creating-real-sharing-economy/1194348/
https://wiki.p2pfoundation.net/Platform_Cooperatives
https://wiki.fluidproject.org/display/fluid/Platform+Cooperative+Development+Kit
https://www.fastcompany.com/40575728/worker owned co-op are coming for the digital gig economy